Joseph Petit de Graveson fait le point sur les différents pèlerinages auxquels les Gravesonais d’autrefois se rendaient.
JMR : Uei, lei gènts de Graveson, de Ronhonàs, de Barbentana, se dison dins lo païs d’Arle, mai a l’epòca èran puslèu sus Avinhon.
JP : Èran sus Avinhon. Totei leis escòlas èran sus Avinhon. Lei seminaris èran sus Avinhon e lei joines anavan a l’escòla… anavan pas en Arle. En Arle se i anava pas. Ai Santei Maria i siáu jamai anat de ma vida. I siáu anat qu’aviáu quaranta ò cinquanta ans. Quand ères pichòt, anaves a Sant Michèu de Frigolet, anaves a Sant Gèns, anaves a Nòvas, anaves a Nòstra-Dama dau Castèu, mai anaves pas en Arle. En Arle èra a part. Es lo bot dau monde ailà. […]
JMR : Mai d’abòrd que se parla de Sant Michèu de Ferigolet, n’i a que i anavan a Nòstra-Dama deis uòus ?
JP : A Nòstra-Dama deis uòus, òc, se i anava, lo diluns de Pasca, òc, Nòstra-Dama deis uòus. Alòr, Nòstra-Dama deis uòus, te fau remarcar qu’es pas ND deis uòus que se… leis uòus de galina. Es Nòstra-Dama deis òvis e deis avis, dins leis vièlhs tèxtes es leis « avis », AVI. Es puslèu leis avers dei motons, e sas coma es la capeleta de Nòstra-Dama deis uòus. Es sus la draia… la grand draia, la draia dei transhumances. Es Nòstra-Dama dei tropèus transhumants. Totei lei tropèus que montavan d’en bas, de monte que fugue, èran oblijats de venir a Nòvas, au bac, au portique, e s’arrestavan a la capèla monte i a la sorça. Èra un ròde astrat aquò, òc. […] Anavan a Montmajor, pamens, dise… ai dich una bestisa. Anavan a Montmajor a pès descauç. Òc, anavan a Montmajor a pès descauç, e un dei darniers capelans, l’ai pas conegut, mai Richaud aviá fach un parèu de còps lo pelerinatge de Sainte Croix a Montmajor, au mes de mai, lo tres de mai, crese. E partián a pè de Graveson ambé sei banieras, a pès descauç… Te rendes còmpte ? E a Sant Gèns, mai. D’abòrd dins sei memòri, Mistral lo ditz. Te rapèles ? Que son pèra… que ditz : Fasiam lo pelerinatge de Sant Gèns a pès descauç. Mai alòr i aviá mai de fe.
JMR : Fau dire que per anar a Sant Gèns de Malhana…
JP : Bèn, òc. Mai fau dire aussi que i aviá un molon de gènts que marchavan descauç. Ara es pas pensable.
JMR : Avián lei pès benlèu un pauc mai…
JP : Exactament ! Regarda lei populacions de l’Africa, parton totei descauç, i a de… i a de rómias, i a d’espinas, i a de calhauç. Non, non, aquò es un endurcissament de la carcassa. Aquò l’avèm perdut.
JMR : Èran un pauc mai afachs…
JP : Non, non, se marchava a pè. Dins lo temps se marchava a pè. D’abòrd i a una question de pas gausir lei soliers. Qu’èran chièrs, lei penjavan a son colh, l’ai totjorn entendut dire aquò, que penjavan lei soliers a son colh per anar a l’escòla, que venián de Frigolet ò de la Ròca. E venián a pès descauç e metián sei soliers quand i aviá de monde, per la procession, sa’ pas. Aquò se fasiá. Mai Mistral lo nòta aquò.
JMR : Es que Sant Gènts, es pas a costat, mai fau dire que i a de monde…
JP : Alòr, i a un molon de gènts que i anavan en carreta, de carretas tendadas, i aviá un molon de gènts. Mai n’i a que i anavan à pè. A Nòstra Dama de Lumieras mai, a Lumieras, i’anavan à pès. Eh, òc ! Ah ! es pas tan luenh qu’aquò en traversant Partián de nuech. Eh ! non. Mai coma ditz Mistral, i aviá mai de fe que ara. Lei causas an ben chanjat. Sant Gèns, Nòstra Dama de Lumieras, tot aquò, Sant Michèu de Frigolet e d’autrei ròdes. A Nòstra Dama de Rochefort, i anavan, i anaviam tanben quand eriam pi… Benlèu que i siás anat a Rochefort ? Notre Dame de Grâce à Rochefort. I a un bèu pelerinatge ’quí. E d’autrei. En Arle. S’anava pas tròp de l’autre costat dau Ròse. Non, pas tròp. Ni Bèucaire, a la fiera, mai… Autrament… En Camarga se i anava pas tròp. Lei gènts se i anavan escondre en Camarga quand… S’anavan escondre en Camarga coma s’escondián dins leis Aupilhas ò un pauc dins la Montanheta. Un ròde monte i a res. Pardí. Siás tranquile, i a ges de gendarmas, i a ges de…
JMR : Per revenir ai gènts que partián a pè, maugrat çò qu’avèm dich sus Malhana, i a pasmens de Gravesonencs per Nòstra Dama de Gràcia que van a Malhana.
JP : Aquò, lo miracle. Enfin… lo miracle, òc. Coma se ditz, la garison de totei aquelei malauts dau colerà de 1854 es estat quauqua ren d’extraordinari. A Graveson, n’i a pas tròp agut, de mòrts. A Malhana crese que n’i a agut una quarantena, benlèu mai qu’aquò, me rapèle pus. Qu’es estat fòrça tocat. Aquò ven de l’igièna de l’aiga. Lo colerà, l’estiu. Bevián d’aiga que i aviá totjorn… A l’ostau i’aviá totjorn les commodités, coma se ditz, lo cagador, a costat de l’ostau, a costat de la pompa ò dau potz.
JMR : Aquò vòu dire que l’aiga de Malhana èra pus marrida que l’aiga de Graveson ?
JP : Fau creire.
JMR : Vuei, li gènt de Gravesoun, de Rougnouna, de Barbentano, se dison dins lou païs d’Arle, mai à l’epoco èron pulèu sus Avignoun.
JP : Èron sus Avignoun. Tóuti lis escolo èron sus Avignoun. Li seminàri èron sus Avignoun e li jouine anavon à l’escolo… anavon pas ’n Arle. À-n-Arle se i’anavo pas. I Sànti Marìo ié siéu jamai ana de ma vido. Ié siéu ana qu’aviéu quaranto o cinquanto an. Quand ères pichot, anaves à Sant Michèu de Frigoulet, anaves à Sant Gèns, anaves à Novo, anaves à Nosto Damo dóu Castèu, mai anaves pas ’n Arle. En Arle èro à part. Ei lou bout dóu mounde eila. […]
JMR : Mai d’abord que se parlo de Sant Michèu de Ferigoulet, n’i’a que i’anavon à Nosto Damo dis iòu ?
JP : À Nosto Damo dis iòu, o, se i’anavo, lou dilun de Pasco, o, Nosto Damo dis iòu. Alor, Nosto Damo dis iòu, te fau remarca qu’es pas ND dis iòu que se… lis iòu de galino. Ei Nosto Damo dis òvi e dis àvi, dins li vièi tèste es li « avi », AVI. Ei pulèu lis avé di móutoun, e sas coume èi la capeleto de Nosto Damo dis iòu. Ei sus la draio… la grand draio, la draio di transhumances. Ei Nosto Damo di troupèu transhumants. Tóuti li troupèu que mountavon d’en bas, de mounte que fugue, èron óublija de veni à Novo, au bac, au pourtique, e s’arrestavon à la capello mounte i’a la sourço. Èro un rode astra acò, o. […]. Anavon à Mountmajour, pamens, dise… ai di uno bestiso. Anavon à Mountmajour à pèd descaus. O, anavon à Mountmajour à pèd descaus, e un di darnié capelan, l’ai pas couneigu, ère trop jouine, mai Richaud avié fa un parèu de cop lou pelerinage de Sainte Croix à Mountmajour, au mes de mai, lou tres de mai, crese. E partien à pèd de Gravesoun emé si baniero, à pèd descaus… Te rèndes comte ? E à Sant Gèns, mai. D’abord dins si Memòri, Mistral lou dis. Te rapèles ? Que soun pèro… que dis : Fasian lou pelerinage de Sant Gèns à pèd descaus. Mai alor i’avié mai de fe.
JMR : Fau dire que pèr ana à Sant Gèns de Maiano…
JP : Bè, o. Mai fau dire aussi que i’avié un mouloun de gènt que marchavon descaus. Aro ei pas pensable.
JMR : Avien li pèd belèu un pau mai…
JP : Eisatamen ! Regardo li poupulacioun de l’Africo, parton tóuti descaus. I’a de…, i’a de róumio, i’a d’espino, i’a de caiau. Noun, noun, acò eis un endurcissamen de la carcasso. Acò l’avèn perdu.
JMR : Èron un pau mai afa…
JP : Noun, noun, se marchavo à pèd. Dins lou tèms se marchavo à pèd. D’abord i’a uno questioun de pas gausi li soulié. Qu’èron chièr, li penjavon à soun coui, l’ai toujour entendu dire acò, que penjavon li soulié à soun coui pèr ana à l’escolo, que venien de Frigoulet o de la Roco. E venien à pèd descaus e metien si soulié que quand i’avié de mounde, pèr la proucessioun, sa’ pas. Acò se fasié. Mai Mistral lou noto acò.
JMR : Ei que Sant Gèns, ei pas à coustat, mai fau dire que i’a de mounde…
JP : Alor, i’a ’n mouloun de gènt que i’anavon en carreto, de carreto tendado, i’avié un mouloun de gènt. Mai n’i’a que i’anavon à pèd. À Nosto Damo de Lumiero mai, à Lumiero, i’anavon à pèd. E o ! Ah ! ei pas tant liuen qu’acò en travessènt. Partien de niue. Eh ! noun. Mai coume dis Mistral, i’avié mai de fe que aro. Li causo an bèn chanja. Sant Gèns, Nosto Damo de Lumiero, tout acò, Sant Michèu de Frigoulet e d’àutri rode. À Nosto Damo de Rochefort, i’anavon, i’anavian tambèn quand erian pi… Belèu que ié siés ana à Rochefort ? Notre Dame de Grâce à Rochefort. I’a un bèu pelerinage ’qui. E d’àutri. En Arle. S’anavo pas trop de l’autre coustat dóu Rose. Noun, pas trop. Ni Bèu-Caire, à la fiero, mai… Autramen… En Camargo se i’anavo pas trop. Li gènt se i’anavon escoundre en Camargo quand… S’anavon escoundre en Camargo coume s’escoundien dins lis Aupiho o un pau dins la Mountagneto. Un rode mounte i’a res. Pardi. Siés tranquile, i’a ges de gendarmo, i’a ges de…
JMR : Pèr reveni i gènt que partien à pèd, mau-grat ço qu’avèn di sus Maiano, i’a pamens de Gravesounen pèr Nosto Damo de Gràci que van à Maiano.
JP : Acò, lou miracle. Enfin… lou miracle, vo. Coume se dis, la garisoun de tóuti aquéli malaut dóu coulerà de 1854 es esta quauco rèn d’estra-ourdinàri. À Gravesoun, n’i’a pas trop ’gu, de mort. À Maiano crese que n’i’a agu uno quaranteno, belèu mai qu’acò, me rapèle pus. Qu’es esta forço touca. Acò vèn de l’igièno de l’aigo. Lou coulerà, l’estiéu. Buvien d’aigo que i’avié toujour… À l’oustau i’avié toujour les commodités, coume se dis, lou cagadou, à coustat de l’oustau, à coustat de la poumpo o dóu pous.
JMR : Acò vòu dire que l’aigo de Maiano èro pus marrido que l’aigo de Gravesoun ?
JP : Fau crèire.
Le parler de Joseph Petit est celui des anciens cantons de Chateaurenard et de Tarascon, entre le Rhône, la Durance et les Alpilles.
Il réunit les caractéristiques du rhodanien : Le « j » et le « g » devant « e » et « i » se prononcent dz et le « ch », ts. Le « a » final tonique des participes passés et des infinitifs, par exemple, (-at, ar) se prononce entre le a et le è. (canta/cantat, cantar, lo(u) co(u)stat). Placé devant la semi-consonne « i » (iod), les « l, r, v » s’amuïssent (aviéu/aviáu, aviés/aviás, parlavian/parlaviam se prononcent aiéu, aiés, parlaian). (Lo(u) lié/liech, en liò/luòc se prononcent ié, en iò). (Parlarié/parlariá, finirias/finiriatz se prononcent parlaié, finiiè).
Le « r » intervocalique simple est fortement mouillé, il est très proche du « l » (mouriguè/moriguèt, encaro/a, disparicio(u)n). La troisième personne du verbe èstre est toujours réalisée ei, èi (position accentuée) » (s’es copat en dos/s’ei coupa en dous, es la politica/ei la poulitico, se n’es tuat/se n’èi tua). La quatrième personne du présent des verbes du premier groupe, comme le participe présent se font en « èn/èm, ènt » (travessan/traversam, traversant donnent travessèn(t)).
Prénom Nom : Joseph Petit
Année de naissance : 1930
Profession : Agriculteur à la retraite. Historien.
Parcours :
Entretien de : Jean-Marie Ramier
Date de collectage : 2017-06-01
Lieu : Graveson